System kaucyjny w Polsce od października 2025 roku – kluczowe zmiany i ich wpływ na przedsiębiorców

Wprowadzenie systemu kaucyjnego w Polsce to ważny krok w kierunku bardziej zrównoważonej gospodarki i realizacji unijnych wymagań związanych z gospodarką o obiegu zamkniętym. Pierwotnie planowane na 1 stycznia 2025 roku przepisy zaczną obowiązywać od 1 października 2025 roku, co daje przedsiębiorcom dodatkowy czas na przygotowanie się do nowych obowiązków. Przesunięcie to jest zarówno szansą, jak i wyzwaniem, które wymaga odpowiedniego planowania i działań.

22 listopada 2024 ustawa została uchwalona przez Sejm i przekazana Prezydentowi
i Marszałkowi Senatu. Zatem jednoznacznie można stwierdzić, że trwają prace nad finalnym wejściem
w życie ustawy.

System kaucyjny – dlaczego jest potrzebny?

System kaucyjny jest sprawdzonym narzędziem powszechnie stosowanym w Europie, które
przyczynia się do redukcji odpadów opakowaniowych i poprawy wskaźników recyklingu. Polska, jako członek Unii Europejskiej, zobowiązała się do osiągnięcia do 2029 roku poziomu 90% recyklingu plastikowych butelek jednorazowego użytku.

Mechanizm działania jest prosty: do ceny napoju w opakowaniu objętym systemem doliczana jest kaucja, która następnie podlega zwróceniu jest zwracana konsumentowi po oddaniu opakowania w wyznaczonym punkcie. Takie rozwiązanie motywuje do recyklingu i ponownego wykorzystania opakowań, przyczyniając się do ograniczenia ilości odpadów.

Cel wprowadzenia

1. Modyfikacja przepisów w kierunku stworzenia tzw. zamkniętego systemu obiegu kaucji tj. wdrożenia rozwiązania polegającego na pobieraniu kaucji w całym łańcuchu dystrybucji ma na celu kolejne działania ustawodawcy do uszczelniania systemu i zapewnieniu możliwości monitorowania przepływów kaucji m.in.: poprzez eliminację defraudacji kaucji oraz
2. zagwarantowanie poprawnego rozliczenia się operatorów z jednostkami handlu detalicznego.

Opakowania i wysokość kaucji

System kaucyjny w Polsce obejmie trzy główne kategorie opakowań na napoje, zarówno jednorazowego, jak i wielokrotnego użytku:

• Butelek jednorazowego użytku użytku z tworzyw sztucznych włącznie z ich
  zakrętkami i wieczkami, o pojemności do 3 litrów – kaucja wyniesie 0,50 zł,
• Szklane butelki wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 litra – kaucja wyniesie 1,00 zł,
• Metalowe puszki o pojemności do 1 litra – kaucja wyniesie 0,50 zł.

Te opakowania zostały wskazane przez ustawodawcę jako istotne z punktu widzenia gospodarki
odpadami, ponieważ stanowią znaczącą część strumienia odpadów generowanych przez
konsumentów. Uwaga! W tym zakresie mamy wyłączenie szklanych lub metalowych butelek na napoje o pojemności do 3 litrów, których zakrętki i wieczka są wykonane z tworzyw sztucznych. 

Kogo dotyczą przepisy?

System kaucyjny będzie obejmował przede wszystkim przedsiębiorców, którzy wprowadzają na rynek napoje w opakowaniach objętych przepisami, producenci, importerzy oraz dystrybutorzy. W szczególności będą to producenci, importerzy oraz dystrybutorzy oferujący produkty takie jak:

• woda,
• soki,
• nektary,
• napoje gazowane,
• napoje alkoholowe o pojemności do 3 litrów.

Do tej grupy zaliczają się również podmioty „wprowadzające bezpośrednio produkty w opakowaniach na napoje,” czyli przedsiębiorcy odbierający puste szklane butelki wielokrotnego użytku po napojach dostarczonych wcześniej przez siebie.

Wyłączenia z systemu

Warto zauważyć, że nie wszystkie rodzaje opakowań na napoje będą objęte systemem kaucyjnym. Z powodów sanitarnych wyłączono z niego branżę mleczarską. W związku z tym opakowania na produkty takie jak mleko, jogurty czy inne pitne produkty mleczne nie będą podlegać obowiązkowi pobierania i zwracania kaucji.

Obowiązki dla handlu detalicznego i tzw. branży HoReCa

System kaucyjny obejmie również przedsiębiorców zajmujących się handlem detalicznym oraz hurtowym, a także sektor hotelarski, gastronomiczny i cateringowy (HoReCa). W szczególności:

• Małe sklepy (do 200 m²) – zakres ich obowiązków będzie ograniczony, lecz nadal będą zobowiązane do uczestnictwa w systemie.
• Średnie i duże sklepy (powyżej 200 m²) – będą miały obowiązek odbioru opakowań zwrotnych oraz zwrotu kaucji, także ręcznie, jeśli nie dysponują odpowiednią infrastrukturą.
• Hurtownicy i podmioty HoReCa – zostaną zobowiązani do zapewnienia, że oferowane przez nich napoje spełniają wymagania systemu kaucyjnego, co może wymagać dodatkowych procedur logistycznych.

Użytkownicy końcowi i odbiór opakowań

System kaucyjny obejmie również użytkowników końcowych, czyli osoby nabywające napoje w celu spożycia własnego lub innych osób, bez zamiaru ich dalszej sprzedaży.

Kluczową rolę w systemie odegrają także podmioty odpowiedzialne za odbiór zebranych opakowań z punktów zbiórki, jak również zakłady zajmujące się ich przetwarzaniem. Efektywne funkcjonowanie tych podmiotów będzie miało bezpośredni wpływ na sukces całego systemu.

Objęcie systemem kaucyjnym wskazanych kategorii opakowań stanowi pierwszy krok w kierunku zwiększenia poziomu recyklingu i budowy gospodarki o obiegu zamkniętym w Polsce. Przedsiębiorcy powinni już teraz przygotować się na nowe regulacje, aby sprawnie dostosować swoje działania do wymagań ustawodawcy.

Główne przyczyny opóźnienia to:

• konieczność zakupu automatów do zbiórki opakowań i modernizacji punktów zwrotu,
• dostosowanie systemów informatycznych do raportowania i rozliczeń kaucji,
• potrzeba edukacji przedsiębiorców i konsumentów.

Nowe obowiązki dla przedsiębiorców

Wdrożenie systemu kaucyjnego wiąże się z wieloma wymaganiami dla firm, zarówno producentów napojów, jak i sprzedawców detalicznych.

Producenci i importerzy:

1. Rejestracja w systemie kaucyjnym: Każdy podmiot wprowadzający na rynek produkty w opakowaniach objętych systemem musi zarejestrować się w odpowiednim rejestrze.
2. Osiąganie wyznaczonych poziomów zbiórki: Przykładowo, w pierwszym roku działania systemu minimalny poziom zbiórki wyniesie 77%, a docelowo ma wzrosnąć do 90%.
3. Współpraca z operatorem systemu: Producenci mogą zdecydować się na samodzielne zarządzanie systemem kaucyjnym lub nawiązanie współpracy z istniejącym operatorem.

Sprzedawcy detaliczni:

1. Obowiązek przyjmowania opakowań: Sklepy o powierzchni powyżej 200 m² będą musiały przyjmować zwroty opakowań.
2. Zapewnienie odpowiedniej infrastruktury: Punkty handlowe będą zobowiązane do posiadania automatów do zbiórki opakowań lub dedykowanych miejsc ich przyjmowania.

PODATEK OD TOWARÓW I USŁUG.

Wprowadzone zmiany przepisów nakładać będą nowe obowiązki na tle płatnika w VAT na podmiot reprezentujący prowadzący system kaucyjny. Wobec powyższego będzie on obowiązany do poboru i zapłaty podatku VAT organom skarbowym w związku z niezwróconymi kaucjami za opakowania objęte systemem kaucyjnym.

Jednocześnie samo rozliczenie podatku należnego w deklaracji i ewidencji VAT będzie dokonywane przez podatnika – wprowadzającego produkty w opakowaniach na napoje. Warto również zauważyć, że zmiany, które zaczną obowiązywać wprowadzą modyfikacje w zakresie ustalania podstawy opodatkowania. Mianowice kaucja pobierana za opakowania objęte systemem kaucyjnym nie będzie wliczana do podstawy opodatkowania, jeżeli podatnik dokonał dostawy w opakowaniu objętym tym systemem.

W konsekwencji wprowadzanych przepisów – pobór kaucji na każdym etapie obrotu w łańcuchu
dostaw nie będzie opodatkowany podatkiem VAT. Przykładowo podatnik będący hurtownikiem, który nabył napoje w opakowaniach od wprowadzającego produkty w opakowaniach na napoje, a następnie, sprzedając je do jednostki handlowej, pobierze kaucję od tych opakowań, nie będzie wliczał pobranej kaucji do podstawy opodatkowania VAT.

VAT nie wystąpi również między jednostką handlową a użytkownikiem końcowym.

Korzyści z systemu kaucyjnego

Wprowadzenie systemu kaucyjnego w Polsce niesie za sobą liczne korzyści, które obejmują zarówno aspekty środowiskowe, społeczne, jak i biznesowe. Przyjrzyjmy się szczegółowo każdej z nich:

• Dla środowiska: system kaucyjny znacząco zmniejszy ilość odpadów trafiających na wysypiska, co przełoży się na ograniczenie zanieczyszczenia środowiska. Dzięki większej liczbie opakowań poddanych recyklingowi, zmniejszy się zużycie surowców naturalnych, takich jak ropa naftowa czy piasek potrzebne do produkcji nowych materiałów. Poprawa wskaźników recyklingu przyczyni się również do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych, wspierając walkę ze zmianami klimatycznymi.
• Dla konsumentów: prosty i intuicyjny mechanizm odzyskiwania kaucji zachęci konsumentów do zwracania opakowań i aktywnego udziału w procesie recyklingu. Dzięki systemowi kaucyjnemu klienci zyskają łatwy dostęp do punktów zwrotu, co ułatwi codzienne funkcjonowanie. Ponadto, system zapewni większą świadomość ekologiczną w społeczeństwie, kształtując prośrodowiskowe nawyki.
• Dla przedsiębiorców: system kaucyjny to nie tylko wyzwanie, ale także szansa na poprawę wizerunku firmy jako odpowiedzialnej ekologicznie. Inwestycje w infrastrukturę i dostosowanie do nowych wymagań mogą otworzyć drzwi do zdobycia certyfikatów środowiskowych, które pozytywnie wpłyną na postrzeganie marki. Co więcej, skuteczne zarządzanie odpadami i recyklingiem może pomóc firmom w ograniczeniu kosztów związanych z gospodarką odpadami oraz przyczynić się do lepszego przygotowania na przyszłe regulacje unijne.

Kary w systemie kaucyjnym

Wprowadzenie systemu kaucyjnego wiąże się z nowymi obowiązkami dla przedsiębiorców, które będą ściśle kontrolowane. Nieprzestrzeganie tych wymogów może prowadzić do znaczących kar finansowych i dodatkowych kosztów operacyjnych.Wprowadzenie systemu kaucyjnego wiąże się z nowymi obowiązkami dla przedsiębiorców, które będą ściśle kontrolowane. Nieprzestrzeganie tych wymogów może prowadzić do znaczących kar finansowych i dodatkowych kosztów operacyjnych.

Sankcje za naruszenie przepisów

Przepisy ustawy w zakresie gospodarki opakowaniami i odpadami opakowaniowymi przewidują
wysokie kary dla podmiotów, które nie wypełnią swoich obowiązków. W tym zakresie uprawiony jest Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska:

• Do 1 mln zł – kara dla producentów, którzy nie dostarczą podmiotowi reprezentującemu informacji o liczbie opakowań wprowadzonych na rynek w danym roku kalendarzowym.
• Do 500 tys. zł – kara dla sklepów, które nie będą pobierać kaucji od konsumentów zgodnie z wymogami ustawy.

Opłata produktowa jako dodatkowe obciążenie

Producentów, którzy nie osiągną wymaganych poziomów selektywnej zbiórki odpadów
opakowaniowych, obciąży opłata produktowa, której wysokość determinowana jest przez specjalnie stworzony sposób obliczania.

Etap przejściowy – co warto wiedzieć?

Przepisy przewidują okres przejściowy, w którym na rynku będą nadal dostępne produkty wprowadzone przed uruchomieniem systemu kaucyjnego. Kluczowe zasady dotyczące tego etapu to:

• Produkty te mogą być sprzedawane aż do wyczerpania zapasów lub zużycia, bez konieczności pobierania kaucji.
• Dotychczasowe systemy depozytowe mogą działać do końca 2025 roku, a zbiórka opakowań i zwrot kaucji w ich ramach będzie możliwa maksymalnie do 31 grudnia 2026 roku.

Warto jednak pamiętać, że opakowania zebrane w ramach obecnych systemów depozytowych nie będą wliczane do progów selektywnej zbiórki wymaganych przez nowe regulacje.

Jak przygotować się na nowe przepisy?

Wprowadzenie systemu kaucyjnego wiąże się z licznymi zmianami, które mogą wpłynąć na codzienne funkcjonowanie przedsiębiorstw. Aby uniknąć problemów i skutecznie dostosować się do nowych wymagań, przedsiębiorcy powinni podjąć następujące działania:

Każda firma powinna dokładnie przeanalizować swoją działalność pod kątem nowych regulacji.
Audyt pozwoli zidentyfikować obszary wymagające zmian, takie jak procesy produkcyjne,
raportowanie czy logistyka związana z obsługą opakowań. Dzięki temu przedsiębiorcy będą mogli
lepiej zaplanować niezbędne inwestycje i uniknąć potencjalnych sankcji.

Kluczowe będzie dostosowanie zaplecza technicznego, w tym zakup automatów kaucyjnych (reverse vending machines), które umożliwią sprawną zbiórkę opakowań. Równie ważne jest wdrożenie lub aktualizacja systemów informatycznych, które będą obsługiwać raportowanie oraz rozliczenia związane z kaucją. Długofalowe korzyści z takich inwestycji mogą przewyższyć początkowe koszty.

Wdrożenie nowych procedur wymaga odpowiedniego przygotowania pracowników. Przedsiębiorcy powinni zapewnić szkolenia dotyczące obsługi automatów kaucyjnych, systemów IT oraz nowych obowiązków związanych z raportowaniem. Dobrze wyszkolony personel to klucz do efektywnego funkcjonowania firmy w nowym systemie.

Jak przygotować się na nowe przepisy?

Wprowadzenie systemu kaucyjnego wiąże się z licznymi zmianami, które mogą wpłynąć na codzienne funkcjonowanie przedsiębiorstw. Aby uniknąć problemów i skutecznie dostosować się do nowych wymagań, przedsiębiorcy powinni podjąć następujące działania:

Każda firma powinna dokładnie przeanalizować swoją działalność pod kątem nowych regulacji. Audyt pozwoli zidentyfikować obszary wymagające zmian, takie jak procesy produkcyjne, raportowanie czy logistyka związana z obsługą opakowań. Dzięki temu przedsiębiorcy będą mogli lepiej zaplanować niezbędne inwestycje i uniknąć potencjalnych sankcji.

Kluczowe będzie dostosowanie zaplecza technicznego, w tym zakup automatów kaucyjnych (reverse vending machines), które umożliwią sprawną zbiórkę opakowań. Równie ważne jest wdrożenie lub aktualizacja systemów informatycznych, które będą obsługiwać raportowanie oraz rozliczenia związane z kaucją. Długofalowe korzyści z takich inwestycji mogą przewyższyć początkowe koszty.

Wdrożenie nowych procedur wymaga odpowiedniego przygotowania pracowników. Przedsiębiorcy powinni zapewnić szkolenia dotyczące obsługi automatów kaucyjnych, systemów IT oraz nowych obowiązków związanych z raportowaniem. Dobrze wyszkolony personel to klucz do efektywnego funkcjonowania firmy w nowym systemie.

Podsumowanie

System kaucyjny to nie tylko wyzwanie, ale także szansa na budowę bardziej zrównoważonej gospodarki. Przedsiębiorcy, którzy odpowiednio przygotują się do zmian, mogą wzmocnić swoją pozycję rynkową jako firmy odpowiedzialne ekologicznie.

Kancelaria Staniek & Partners oferuje kompleksowe wsparcie dla firm we wdrażaniu systemu kaucyjnego. Pomagamy w analizie obowiązków, opracowaniu strategii dostosowania oraz obsłudze prawnej i administracyjnej.

Skontaktuj się z nami, aby dowiedzieć się, jak możemy wspierać Twoją firmę!

Masz pytania? Porozmawiajmy!

TAGI: system kaucyjny, recykling, odpady opakowaniowe, ustawa kaucyjna, kaucja za opakowania, ekologia, gospodarka odpadami, ochrona środowiska, odzysk surowców, zmiany legislacyjne, recykling w Polsce, kaucje za plastik, zrównoważony rozwój, ustawa o odpadach, kaucje od 2025, segregacja odpadów