Ministerstwo Finansów planuje zmiany przepisów dotyczących zawieszenia biegu przedawnienia zobowiązań podatkowych w związku ze wszczynaniem postępowań karnoskarbowych.
Zapowiedzi Ministerstwa Finansów
Zapowiedział to wiceminister finansów Jarosław Neneman w niedawnej wypowiedzi dla Polskiej Agencji Prasowej.
– Chcemy się zmierzyć z kwestią przedawnienia zobowiązań podatkowych, a dokładnie – zawieszaniem biegu przedawnienia m.in. w związku z wszczynaniem postępowań karnych skarbowych.
Dodał również, że zawieszenie biegu przedawnienia zobowiązań powinno dotyczyć jedynie sytuacji, w których rzeczywiście doszło do przestępstwa.
– Tak powinno być w przypadku grup przestępczych, ale w odniesieniu do zwykłych przedsiębiorców, którzy z jakiegoś powodu mają takie stare zobowiązanie, efektem jest trwająca czasem wiele lat niepewność. A tak być nie powinno.
Przedawnienie zobowiązań podatkowych
Zgodnie z art. 70 § 1 Ordynacji podatkowej, zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Przepis ten gwarantuje podatnikom, że po upływie wskazanego w nim terminu organy podatkowe nie mogą kwestionować prawidłowości dokonanych rozliczeń. Z kolei w myśl art. 59 § 1 pkt 9 Ordynacji podatkowej, zobowiązanie podatkowe wygasa w całości lub w części wskutek przedawnienia.
Jednakże Ordynacja podatkowa przewiduje sytuacje, w których zobowiązanie podatkowe nie przedawni się we wskazanym powyżej terminie, bowiem wskazano w niej okoliczności powodujące zawieszenie biegu terminu przedawnienia (art. 70 § 2 i 6) oraz okoliczności powodujące przerwanie biegu tego terminu (art. 70 § 3 i 4).
Zgodnie z art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej, bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu z dniem wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, o którym podatnik został zawiadomiony, jeżeli podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia wiąże się z niewykonaniem tego zobowiązania.
Natomiast zgodnie z art. 70c Ordynacji podatkowej, organ podatkowy właściwy w sprawie zobowiązania podatkowego, z którego niewykonaniem wiąże się podejrzenie popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, zawiadamia podatnika o nierozpoczęciu lub zawieszeniu biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego w przypadku, o którym mowa w art. 70 par. 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej, najpóźniej z upływem terminu przedawnienia, o którym mowa w art. 70 par. 1 tej ustawy, oraz o rozpoczęciu lub dalszym biegu terminu przedawnienia po upływie okresu zawieszenia.
Instrumentalne wszczynanie postępowań karnoskarbowych
Należy mieć na uwadze, że wszczynanie postępowań karnoskarbowych wyłącznie w celu zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego jest stałą praktyką działania organów administracji skarbowej. Wprawdzie sytuacja wszczęcia postępowania karnoskarbowego w toku postępowania kontrolnego lub podatkowego dotyczy zdecydowanej mniejszości tych postępowań, jednakże kiedy dochodzi już do wszczęcia postępowania karnoskarbowego, ma to miejsce zazwyczaj w określonych warunkach. Zwykle postępowania te wszczynane są w tym roku, w którym zobowiązanie podatkowe będące przedmiotem postępowania kontrolnego lub podatkowego uległoby przedawnieniu. Przy czym, często dochodzi też do sytuacji, w której postępowanie karnoskarbowe wszczęte w ostatnim roku biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego zostało wszczęte w ostatnim kwartale tego roku.
Stanowisko sądów administracyjnych w zakresie instrumentalnego wszczynania postępowań karnoskarbowych
Wychodząc naprzeciw wzrastającym wątpliwościom w zakresie opisanej wyżej praktyki działania organów administracji skarbowej, Naczelny Sąd Administracyjny podjął 24 maja 2021 r. uchwałę w składzie siedmiu sędziów (sygn. I FPS 1/21), w której uznał, że sądy administracyjne uprawnione są do kontrolowania w sprawach, w których doszło do wszczęcia postępowania karnoskarbowego, czy organ podatkowy decydując się na wszczęcie postępowania, nie postąpił w sposób instrumentalny stanowiący nadużycie prawa.
W ocenie NSA, sytuacji, w której zachodzi podejrzenie instrumentalnego wykorzystania instytucji zawieszenia terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego, organ administracji skarbowej, w treści decyzji wymiarowej, powinien wykazać, zasadność jej zastosowania w sprawie, tak aby nie budziło wątpliwości, iż za wszczęciem postępowania karnoskarbowego stała jednie chęć wydłużenia okresu wydania decyzji kwestionującej prawidłowość rozliczeń podatkowych.
W kolejnych wyrokach NSA podkreślał, iż wszczęcie postępowania karnoskarbowego na krótko przed upływem terminu przedawnienia, w połączeniu z innymi okolicznościami (np. dawno zakończonej kontroli podatkowej i brakiem inicjatywy dowodowej organu) może sygnalizować instrumentalność postępowania. W wyroku z dnia 16 maja 2024 r., sygn. II FSK 2186/23, wskazano, że w stanie faktycznym, w którym postępowanie karnoskarbowe zostało wszczęte na ok. 3,5 miesiąca przed upływem terminu przedawnienia, podczas gdy kontrola podatkowa, której wyniki przyjęto za podstawę wszczęcia postępowania podatkowego w sprawie, zakończyła się ponad rok wcześniej, a także nie gromadzono w toku wszczętego śledztwa dowodów celem wyjaśnienia, czy doszło w sprawie do popełnienia przestępstwa, to niewykazanie tych okoliczności uniemożliwiło dokonanie przez sąd oceny, czy w sprawie nie miało miejsca instrumentalne wszczęcie tego postępowania.
Przesłanki instrumentalnego wszczynania postępowań karnoskarbowych
Biorąc pod uwagę przytoczone wyżej stanowisko sądów administracyjnych, należy zauważyć, że o instrumentalnym wszczęciu postępowania karnoskarbowego mogą świadczyć następujące okoliczności:
- wszczęcie postępowania karnoskarbowego niedługo przed upływem terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego,
- wszczęcie postępowania karnoskarbowego jeszcze przed zakwestionowaniem prawidłowości rozliczeń podatkowych w toku postępowania lub kontroli podatkowej,
- zawieszenie postępowania karnoskarbowego niedługo po jego wszczęciu,
- niepostawnie zarzutów osobie odpowiedzialnej za rozliczenia podatkowe (brak przejścia postępowania karnoskarbowego w fazę ad personam),
- brak inicjatywy dowodowej organu po wszczęciu postępowania karnoskarbowego.
Ocena planowanych zmian
Zapowiadaną nowelizację przepisów dotyczących przedawnienia zobowiązań podatkowych w związku z wszczynaniem postępowań karnoskarbowych należy uznać za krok we właściwy kierunku. Trzeba bowiem zauważyć, że przepisy te utrudniają funkcjonowanie przede wszystkim zwykłym podatnikom. Obecnie nie mają oni bowiem pewności, czy ich rozliczenia podatkowe sprzed kilku lat, nie zostaną zakwestionowane przez organy administracji skarbowej, nawet na niedługi okres przed upływem terminu ich przedawnienia. W takiej sytuacji, aby przedłużyć termin na wydanie decyzji wymiarowej, organy mogą bowiem uciec się do wszczęcia postępowania karnoskarbowego, w celu zawieszenia biegu okresu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Może to też się wiązać z innymi niekorzystnymi dla podatników działaniami, np. postawieniem zarzutów osobom odpowiedzialnym za rozliczenia podatkowe, takim jak prezesi zarządu czy księgowi. Należy mieć przy tym na uwadze, że wskazane działania nie mają na celu walkę z realną przestępczością, a jedynie wydłużenie okresu przedawnienia zobowiązań podatkowych.
Jak możemy pomóc?
W sytuacji wszczęcia postępowania karnoskarbowego warto przeanalizować czy nie doszło do nadużycia tej instytucji. W przypadkach wątpliwych, w szczególności jeśli w sprawie występują opisane wyżej przesłanki, organy administracji skarbowej, w treści decyzji wymiarowej, powinny dokonać wyjaśnienia tych kwestii. Jeżeli tak nie jest, a w sprawie zachodzą podejrzenia, że mogło dojść do instrumentalnego wszczęcia postępowania karnoskarbowego, możliwe jest zakwestionowanie zasadność zastosowania tej instytucji, a tym samym zawieszenia biegu przedawnienia zobowiązania podatkowego.
Nasz zespół ekspertów zapewnia kompleksowe wsparcie w zakresie oceny zasadności wszczęcia postępowania karnoskarbowego w danej sprawie oraz możliwości zakwestionowania stanowiska organów administracji skarbowej w tym zakresie.
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej skontaktuj się z nami: kancelaria@staniekandpartners.com
Masz pytania? Porozmawiajmy!
TAGI: postępowania karnoskarbowe, zmiany przepisów, przedawnienie zobowiązań podatkowych, Ministerstwo Finansów, instrumentalne wszczynanie postępowań, Ordynacja podatkowa, zawieszenie biegu przedawnienia, kontrola podatkowa, nadużycia organów podatkowych, sądy administracyjne, Naczelny Sąd Administracyjny, praktyki organów skarbowych, ochrona podatników, przestępstwa skarbowe, rozliczenia podatkowe, pomoc prawna, kancelaria prawno-podatkowa, przedawnienie podatkowe, bieżące zmiany w przepisach, ocena zasadności postępowań
